اثر ضدقارچی و برهمکنش اسانس های مرزه خوزستانی و نعناع سبز بر آسپرژیلوس نایجر، بوتریس سینه را و رایزوپوس استولونیفر (قارچ های عامل پوسیدگی و کپک زدگی پس از برداشت میوه توت فرنگی)

آلودگی­های میکروبی سالیانه خسارات جبران ناپذیری به تولیدکنندگان میوه­ها و سبزیجات وارد نموده، تا جایی که بخش زیادی از میوه­ها و سبزیجات تولیدی به دلیل فساد ناشی از میکروارگانیسم­های بیماری­زا از بین می­روند. طی سالیان گذشته تعداد زیادی از سموم شیمیایی همانند ترکیبات ایمازالیل، بنزیمیدازول، ترکیبات گوگردی آلی و معدنی و ... جهت جلوگیری و کنترل رشد میکروارگانیسم­های عامل پوسیدگی و کپک زدگی میوه­ها و سبزیجات به کار رفته است. در اکثر موارد استفاده از سموم شیمیایی، مشکلاتی همانند مسمومیت انسانی، آلودگی­های زیست محیطی، ایجاد میکروارگانیسم­های مقاوم و تحمیل هزینه­های فراوان ایجاد کرده است. با توجه به دلایل ذکر شده استفاده از سموم شیمایی جهت کنترل رشد آلودگی­های میکروبی با محدودیت مواجه شده است (رنجبر و همکاران، 1387؛  راحمی، ؛1382).

توت فرنگی با نام علمی Fragaria ananassa گیاهی نهان دانه از تیره گل سرخ است. توت فرنگی با نام­های دیگری از جمله چیلک، چلیک یا چیالک جنگلی، چَلَم و شالکَه نیز شناخته می­شود. توت فرنگی از جمله میوه­هایی است که حساسیت بالایی به آلودگی قارچی (پس از برداشت سریعا در مسیر زوال قرار می­گیرد) دارد. قارچ­های مختلفی از جنس رایزوپوس، پنی­سیلیوم، بوتریس و آسپرژیلوس عامل فساد و کپک­زدگی پس از برداشت میوه توت فرنگی هستند. این قارچ­ها می­توانند عمر انبارمانی میوه را شدیدا کاهش داده و باعث فساد و از بین رفتن آن گردد. استفاده از سموم شیمیایی موثرترین راه جهت کنترل و مبارزه از رشد قارچ­های عامل فساد میوه توت فرنگی است، اما مشکلات فراوانی که در اثر استفاده از این سموم شیمیایی ایجاد می­شود، استفاده از این ترکیبات را تحت الشعاع قرار داده است (رنجبر و همکاران، 1387). میوه توت فرنگی برخلاف بسیاری دیگر از میوه­ها، از نظر ساختاری فاقد لایه پوششی است، لذا امکان استفاده از ترکیبات قارچ­کش برای آن با محدودیت­هایی همراه است.

امروزه با توجه به عوارض جانبی و نامطلوب ترکیبات شیمیایی بر سلامت انسان، گرایش زیادی به استفاده از مواد طبیعی از جمله ترکیبات گیاهی همانند اسانس‌ها و عصاره­ها وجود دارد .اسانس‌ها و ترکیبات آن­ها دارای طیف وسیعی از فعالیت ضد­قارچی می­باشند (چالشتری و همکاران، 2013؛  بکالی و همکاران، 2008).  

اسانس‌های گیاهی و ترکیبات تشکیل دهنده آن­ها بیشتر حاوی ترکیبات فنولی هستند که دارای اثرات شناخته شده ضدمیکروبی و آنتی­اکسیدانی هستند. سازمان غذا و دارو امریکا استفاده از اسانس‌های روغنی را به عنوان مواد کامل ایمن به رسمیت شناخته است (مشکاک و همکاران، 1391). سازمان بهداشت جهانی استفاده از گیاهان، مواد گیاهی، ترکیبات گیاهی و فرآورده­های گیاهی که عنصر فعال آن­ها بخشی از گیاه است را  به عنوان گیاه درمانی مطرح می­کند (کلاسن و همکاران، 2007). گیاهان دارویی و ادوی­های از گیاهان اقتصادی مورد استفاده بشر می­باشند که مواد بیوشیمیایی مخصوص و فعال مفیدی را با مقادیر بسیار کم در خود ذخیره می­کنند (بیگی و سورستانی ،2010).

سـرزمین ایران کشـوری ممتاز و با رتبه بالا از نظر غنای گیاهی و تنوع زیسـتی و دارای 11 اقلیـم از 13 اقلیـم شـناخته شـده جهانی اسـت. براسـاس نظر گیاه­شناسـان و پژوهشگران، تعـداد گونه­هـای گیاهـی ایـران در حدود 8000 گونه اسـت کـه از نظر تنوع گونـه­ای حداقل دو برابر قاره اروپا اسـت. 1728 گونه از این گیاهان که به عنوان گیاهان بومی ایران شناخته شده­اند، منحصرا در سرزمین ایران می­رویند و به عنوان یک ظرفیت انحصاری در کشور محسوب  می­شـوند (سند ملی گیاهان دارویی و طب سنتی، 1392).

مرزه خوزستانی با نام علمی Satureja khuzestanica گیاهی علفی، یک‌ساله و دارای ساقه‌ی منشعب به طول 10 تا 30 سانتی‌متر می‌باشد که به دلیل رنگ سبز خاک‌آلود یا مایل به خاکستری به سهولت از گونه‌های مجاور تشخیص داده می‌شود. برگ‌های باریک و بلند، نوک‌تیز، نرم و پوشیده از تارهای کوتاه است به همین دلیل به رنگ سبز مایل به خاکستری به نظر می‌رسد. برگ‌های آن منحصراً یک رگبرگ دارد و در سطح آن‌ها نیز نقاط ریز و فراوانی که همان غده‌های اسانس دار است دیده می‌شود. گل‌های کوچک و سفیدرنگ آن در تابستان پدید می‌آیند و در طول انشعابات ساقه قرار گرفته‌اند (دورمن و همکاران،2004؛ حاج هاشمی و همکاران، 2012).

        نعناع سبز با نام علمی Mentha spicata یکی از رایج­ترین گیاهانی می­باشد که از دوران کهن به دلیل اثر درمانی مورد استفاده بشر بوده است. گیاه نعناع، دارای 4000 گونه می­باشد. نعناع سبز از تیره Lamiaceae یکی از مهم­ترین گونه­های نعناع می­باشد که در نواحی مختلف جهان رشد می­کند. مانند سایر اعضای تیره­ی نعناع، نعناع سبز نیز دارای دو نوع کرک غده­ای– ترشحی (سپری شکل و راسی شکل)، در سطح برگ­های خود می­باشد. سطح برگ، ساقه، کاسبرگ و سطوح گل با چندین نوع ساختار پوشیده­ شده­است، این ساختار شامل کرک­های نازک و دو نوع کرک ترشحی می­باشند. بررسی­های انجام شده نشان می­دهد که محل تجمع اسانس و ترکیبات فنیل پروپانوئیدی در سلول­های اپیدرمی و در کرک­های ترشحی می­باشد (باریس و همکاران، 2006).

ساختار شیمیایی اسانس‌ها با توجه به موقعیت جغرافیایی، محل رشد گیاه (نوع خاک، آب وهوا، ارتفاع از سطح دریا و میزان آب موجود) می­تواند متفاوت باشد. حتی فصل، نمونه گیری پیش یا پس از گلدهی و ساعتی که در آن چینش انجام می­شود بر ساختار شیمیایی اسانس‌ها اثرگذار است، عامل مهم اثرگذار دیگر ساختار ژنتیکی گیاه است از این­رو تمام عوامل مشتمل بر عوامل ژنتیکی یا محیطی بر بیوسنتز اسانس‌ها در یک گیاه خاص اثر می­گذارد. بدین صورت که یک گونه گیاهی در شرایط مختلف محیطی می­تواند اسانس‌هایی با ترکیبات مؤثر و فعالیت دارویی مختلف تولید کند. بنابراین می­توان این گونه نتیجه گرفت که گوناگونی در ساختار شیمیایی منجر به ایجاد تنوع در ویژگی­های اسانس می­شود (آندراد و همکاران، 2011).