مدلسازی لکه‌های داغ تنوع زیستی خانواده راسوها (Mustelidae) در ایران

لکه‌های داغ تنوع زیستی به عنوان یکی از مهمترین موضوعات قابل بحث در زیست شناسی حفاظت مطرح است (Myers et al., 2000). این لکه‌های داغ مناطقی هستند که دارای بیشترین اولویت حفاظتی هستند (Araújo, 2002). به دلیل کمبود بودجه حفاظتی، لکه‌های داغ تنوع زیستی برای حفاظت از تنوع زیستی پیشنهاد می‌شوند (Farashi and Shariati, 2017). روش‌های مختلفی برای شناسایی لکه‌های داغ تنوع زیستی وجود دارد که شامل غنای گونه‌ای، گونه‌های تهدید شده و گونه‌های با پراکنش محدود (به طور مثال: گونه‌های اندمیک) می‌شوند (Orme et al., 2005; Pascual et al., 2011). از میان روش‌های ذکر شده، غنای گونه‌ای که به معنی تعداد گونه‌های موجود در یک واحد منطقه است (Ceballos and Ehrlich, 2006)، به طور گسترده در محاسبه تنوع زیستی و تعیین مناطق با تنوع زیستی بالا به عنوان لکه‌های داغ تنوع زیستی کاربرد دارد (Pascual et al., 2011). روش دیگر برای تعیین لکه های داغ تنوع زیستی، گونه‌های تهدید شده است (Garcia, 2006). اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت ([1]IUCN) تعداد 32441 گونه را به عنوان گونه تهدید شده معرفی کرده است. از این تعداد، 13898 گونه آسیب پذیر ([2]VU)، 11732 گونه در خطر انقراض ([3]EN) و 6811 گونه شدیدا در معرض انقراض ([4]CR) هستند (IUCN, 2020). تخریب و چندپارگی زیستگاه، برداشت بیش از حد، آلودگی و تغییرات اقلیم دلایل عمده کاهش جمعیت گونه‌های تهدید شده هستند (Renwick et al., 2017). گونه‌های تهدید شده در اولویت حفاظتی هستند و محدوده پراکنش آنها می‌تواند لکه داغ تنوع زیستی محسوب شود (Orme et al., 2005).

در تعیین لکه‌های داغ تنوع زیستی، داشتن اطلاعات محدوده پراکنش موجودات زنده ضروری است. در این میان، بسیاری از جانوران شب فعال و مخفیکار بوده و در مورد پراکنش آنها اطلاعات کافی در دسترس نیست (Mackenzie et al., 2006). مدل‌های مطلوبیت زیستگاهی[5] با استفاده از نقاط حضور محدود و داشتن متغیرهای محیط زیستی می‌توانند مناطق مطلوب زیستگاهی گونه را در یک منطقه مدلسازی کنند و با پیش‌بینی پراکنش گونه‌ها به تعیین لکه‌های داغ تنوع زیستی کمک نمایند (Farashi and Shariati, 2017). بدین ترتیب که با داشتن لکه‌های مطلوب زیستگاهی برای هر گونه و روی‌همگذاری آنها، غنای گونه‌ای در منطقه مورد بررسی، تخمین زده می‌شود (Garcia, 2006). در حقیقت، مناطق با بیشترین غنای گونه‌ای و مناطق با بیشترین تعداد گونه‌های تهدید شده به عنوان لکه‌های داغ شناسایی شده و در اولویت حفاظتی قرار می‌گیرند (Ficetola et al., 2012).

خانواده راسوها (Mustelidae) پستاندارانی از راسته گوشتخواران (Carnivora) هستند که تعداد 64 گونه از آنها در جهان شناسایی شده است (IUCN, 2020). تعداد هشت گونه از این خانواده در ایران زیست می‌کنند (جدول 1) که همراه با خانواده گربه‌سانان (Felidae)، بیشترین تعداد گونه را در راسته گوشتخوران دارند (Karami et al., 2005). پنج گونه خانواده راسوها دارای وضعیت حفاظتی حداقل نگرانی (LC[6])، یک گونه نزدیک به تهدید ([7]NT) و دو گونه آن در وضعیت VU هستند. خانواده راسوها از ناشناخته‌ترین خانواده گوشتخواران در ایران هستند و مطالعات کمی بر روی آنها در سطح ایران انجام شده است.

جدول 1- مشخصات گونه‌های خانواده راسوها (Mustelidae) در ایران به همراه وضعیت حفاظتی آنها در IUCN

آگاهی در مورد لکه‌های مطلوب زیستگاهی خانواده راسوها و شناسایی مناطق با بیشترین غنای گونه‌ای و بیشترین تعداد گونه تهدید شده می‌تواند لکه‌های داغ تنوع زیستی خانواده راسوها را در ایران مشخص سازد. این لکه‌های داغ تنوع زیستی با مناطق تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست (مناطق شکار ممنوع، مناطق حفاظت شده، پناهگاه‌های حیات وحش و پارک‌های ملی) مقایسه خواهد شد تا شکاف‌های حفاظتی مشخص شود. نتایج این مطالعه می‌تواند در اختیار سازمان حفاظت محیط زیست کشور قرار گرفته تا در معرفی مناطق حفاظت شده جدید، این لکه‌های داغ تنوع زیستی مورد عنایت قرار گیرند. بنابراین این مطالعه، با هدف (1) تعیین مناطق مطلوب زیستگاهی گونه‌های خانواده راسوها، (2) روی‌همگذاری لکه‌های مطلوب زیستگاهی گونه‌های خانواده راسوها و تعیین غنای گونه‌ای، (3) تعیین لکه‌های داغ تنوع زیستی خانواده راسوها در ایران با استفاده از غنای گونه‌ای و گونه‌های تهدید شده و (4) تعیین میزان هم‌پوشی لکه‌های داغ تنوع زیستی با مناطق تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست انجام خواهد شد.