امروزه با رشد بی‏رویه شهرها از یک سو و افزایش آلاینده‏ها اعم از کارخانه‏های تولیدی یعنی بخش صنعت و خودروها تا فاصلاب‏ها و نظایر آن محیط‏زیست و کره‏زمین را به شدت در معرض تهدید قرار داده است و هر ثانیه بر میزان آلودگی‏ها افزوده شده و در همان حال متأسفانه از میزان فضاهای سبز و به خصوص جنگل‏ها کاسته می‏شود (وندلاینگ[1] و همکاران، 2018: کوک[2] و همکاران، 207). هر ساله سطوح بسیار زیادی از جنگل‏های دنیا بر اثر عوامل متعدد نظیر تغییر کاربری جنگل به اراضی کشاورزی، برداشت ناپایدار و بی‏رویه چوب، روش‏های ناصحیح مدیریت اراضی و ساخت سکونتگاه‏های انسانی، منهدم می‏شود (سواری[3] و همکاران، 2020). این در حال است که جنگل‏ها به‏عنوان یکی از مهمترین سامانه‏های حیات بخش بشر جایگاه انکارناپذیری در تأمین رفاه، آسایش و سعادتمندی جوامع بشری دارند (اوتل و لاپین[4]، 2020). جنگل و درخت نه تنها از نظر اقتصادی و پاکیزه نگه داشتن محیط زیست بلکه از نظر اجتماعی و فرهنگی و روانشناسی برای همه انسان‏ها جایگاه و ارزش ویژه‏ای دارد (حاجی[5] و همکاران، 2020). جنگل‏ها برای محیط زیست، اقتصاد و جامعه نیز اهمیت زیادی دارند و تامین کننده کالا و خدمات گوناگون هستند (کروثیر[6] و همکاران، 2015). این اکوسیستم‏ها علاوه بر بهبود کیفیت زندگی مردم اهمیت بنیادینی درحفظ ارزش‏های طبیعی و تنوع زیستی دارند (چازون[7] و همکاران، 2017). علی‏رغم اهمیت‏های فراوانی که جنگل‏ها در پایداری زیست‏بوم دارند، متاسفانه در سال‏های اخیر دچار دستخوش و تغییرات زیادی شدند (سواری و همکاران، 2020) و در بسیاری از مناطق دنیا امروزه با کاهش سریع جنگل‏ها روبه‏رو هستند (چوکونی[8] و همکاران، 2020). یکی از دغدغه‏های اکثریت کشورها چگونگی جلوگیری از تخریب و صدمه بیشتر به منابع جنگلی است (سانچز[9] و همکاران، 2019). آنچه که امروزه مبرهن و مشخص است که سرعت تخریب بیشتر از فرآیند بازسازی است (سیلوا [10]و همکاران، 2020). به طوری که جنگل‎‏زدایی به عنوان یکی از مولفه‏های اصلی تغییرات بهره‏برداری از زمین و به عنوان بزرگترین تهدید برای تنوع جانوری محیط‏زیست جهانی به ثبت رسیده است (ریسی[11] و همکاران، 2019) و از جنگل‏زدایی به عنوان یکی از بزرگترین مشکلات زیست‏محیطی جهانی نام برده می‏شود (سیلوا و همکاران، 2020). خشکسالی‏های ادواری، توسعه بیابان‌ها، پیشروی کویرها، بروز سیلاب‌ها از جمله تبعات جنگل‌زدایی محسوب می‏شود (مجمع سازمان ملل[12]، 2015). براساس گزارش بانک جهانی، جنگل‏زدایی به تنهایی عامل تولید ۲۰% مجموع گازهای گلخانه‏ای دنیاست که این گازها موجب افزایش گرمایش جهانی می‏شوند (ارب[13] و همکاران، 2018). افزایش سرعت تخریب جنگل‏ها باعث شد که مدیریت جنگل از دهه 1980 در سطح جهان به ویژه در کشورهای توسعه‏یافته مطرح شود (سچیبا و موستالاتی[14]، 2015). زیرا شدت فزاینده بهره‏برداری سنتی و عدم توفیق برنامه‏های احیایی جنگل‏ها از مهمترین ناکامی‏ها مدیریت‏های گذشته بوده است (اوتل و لاپینپین، 2021). علاوه بر این نبود دیگاه سیستم در مدیریت منابع جنگلی بر شدت تخریب‏ها افزوده است (رییس و همکاران، 2019). تخریب جنگل به معنای تغییر در درجه کیفی جنگل (از جنگل انبوه به تنک) است که اثرهای منفی بر توده جنگلی و رویشگاه دارد (سانتیکا[15] و همکاران، 2017). جنگل‏زدایی، تحت تاثیر مجموعه پیچیده‏ای از عامل‏های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارد (بونتاین[16] و همکاران، 2015).

متاسفانه ایران در رعایت شاخص‏های پایداری محیط‏زیست و توسعه‏پایدار در رتبه‏های پایین جدول‏های جهانی قرار دارد به طوری که بحران محیط زیست ایران، یکی از شدیدترین بحران‏های محیطی زیستی شناخته شده در جهان است. کاهش سطح جنگل‏ها طی سه دوره اخیر شاهدی بر این اعا است (وندلاینگ و همکاران، 2018). در دنیا اهمیت قابل توجهی به مدیریت پایدار جنگل‏ معطوف داشته‏اند و معتقدند باید اطمینان حاصل شود که جنگل‏‏ها می‏توانند به ماندگاری خود ادامه دهند (استرادا- کارمونا[17] و همکاران، 2014: سایر[18] و همکاران، 2016).

جنگل‏های مانگرو

مانگرو جامعه گیاهی شامل درختان و بوته‌هایی است که در زیستگاه‌های آبرفتی و آب شور ساحلی مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری (گیری[19] و همکاران، 2011) در بسیاری از نقاط مختلف کره زمین در حد فاصل دریا و خشکی می‌رویند و رشد می‌نمایند (وانگ[20] و همکاران، 2019). در کشور ایران نیز این جوامع گیاهی در نواحی ساحلی خلیج فارس و دریای عمان به شکل نوار باریکی به‌طور پراکنده دیده می‌شوند (توسی[21] و همکاران، 2019: مافی- غلامی[22] و همکاران، 2019). اجتماعات گیاهی مانگرو در محیط‌هایی با شوری بالا (افتخار و ساینگر[23]، 2008: رحمان[24] و همکاران،2020) و همچنین محیط‌هایی که در آن‏ها جزر و مدهای مکرر اتفاق می‏افتد و گاه توفان‌های شدید رخ می‌دهد (مافی – غلامی و همکاران، 2019) و متوسط دمای سالانه متوسط و رو به بالاست (آدام[25] و همکاران، 2020) به رشد و ادامه زندگی می‌پردازند و شرایط بی‌هوازی در بستر رویشگاه این جوامع گیاهی وجود دارد و میزبان اجتماعات غنی از انواع گونه‌هاست (اعتمادی[26] و همکاران، 2019). این جنگل‌ها به نحو مؤثری بر محیط‌های استقرار خود تأثیر می‌گذارند. سیستم ریشه‌ای آن‏ها باعث پایداری رسوبات می‌شود (سامسورن[27] و همکاران، 2018) و اجتماعات آن‏ها انرژی امواج را کاهش می‌دهد (مزدا و ولانکشی[28]، 2009 و سامسورن و همکاران، 2018) و در مقابل، زیستگاه و پناهگاه مناسب برای شمار زیادی از موجودات زنده ایجاد می‌کند (حاجی‏زاده[29] و همکاران، 2020). این جوامع گیاهی سرمنشأ زنجیره‌های غذایی دیگر موجودات زنده منطقه بوده و دارای اراضی مساعد و حاصلخیز وسیعی هستند (آپادهیای[30]و همکاران، 2020). چنین محیطی به دلیل آنکه در حد واسط اکوسیستم خشکی و اکوسیستم دریایی قرار گرفته، موجب به وجود آمدن زیستگاه مناسبی برای انواع جانوران آبزی و پرندگان گشته‌اند (سامیدورایی[31] و همکاران، 2011: حاجی زاده و همکاران، 2020 ). بخشی از نیازهای اقتصادی انسانی نیز توسط این جوامع گیاهی تأمین‌ می‏شود (لی[32] و همکاران، 2018) در پاره‌ای نقاط، به خاطر دخل و تصرف انسان و برداشت‌های نادرست، بقای این جوامع گیاهی که قبلاً به صورت توده‌های جنگلی انبوهی بوده، به خطر افتاده ‌است (ریچارد و فریسس، 2016) و در پاره ای از موارد این جوامع گیاهی تنک گردیده‏اند و یا در برخی مناطق رویشگاه این جامع گیاهی به طور کامل از بین رفته‏اند(توماس و همکاران، 2017: گولدبرگئ همکاران، 2020). در خصوص ماهیت مشکلات و تهدیدات اکوسیستم‏های مانگرو باید اذعان داشت که واقع شدن این اکوسیستم‌ها در حد فاصل دریا و خشکی باعث شده که هرگونه عملکرد مثبت یا منفی انسان اثر خود را روی جنگل‌ها بگذارد (کاروگاتی[33] و همکاران، 2018).. به عبارت دیگر این اکوسیستم‌ها آئینه تمام نمای عملکرد انسان در مرز بین دریا و خشکی می‏باشند (داهدوه-گوبیباس[34] و همکاران، 2020). تنوع فعالیت‏های انسانی در حوضه این اکوسیستم‌ها به قدری زیاد و از نظر تاثیرگذاری پیچیده است که شاید نتوان با شفافیت سهم هر کدام را در سرنوشت مانگرو مشخص ساخت ولی می‌توان با پایش روند تغییرات آن‌ها در طول زمان برای حفاظت و توسعه مانگروها برنامه‌ریزی نمود و از تخریب بیشتر (این مناطق جلوگیری کرد (هو[35] و همکاران، 2020) و این امر از طریق اگاهی از روند تغییر کاربری در این مناطق امکان پذیر می‌باشد. به طوری که ارزیابی روند تغییرات کاربری اراضی فرایندی است که منجر به ایجاد درک صحیحی از نحوة تعامل انسان و محیط‌زیست می‌شود و این مسئله در مورد مانگرو‌ها با توجه به آستانه بالای حساسیت زیست‌محیطی دارای اهمیت به‌سزایی است‌. یکی از فنون نو و کارآمد در زمینة پایش تغییرات کاربری در این اکوسیستم‌ها استفاده از تکنیک سنجش از دور و سیستم اطّلاعات جغرافیایی است (اسریلیکشیمی[36] و همکاران، 2020). به طوری که این علوم ابزارهای کارآمدی برای بررسی اکوسیستم‌های طبیعی و مدیریت اقتصادی - اجتماعی آن‌ها در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد (گاشاو[37] و همکاران، 2017). داده‌های مکانی و سنجش از دوری بدست آمده از این علوم برای تحلیل الگوهای عملکرد زمین، در مقیاس‌های محلی، منطقه‌ای و جهانی در بازه‌های زمانی مختلف بسیار دقیق عمل می‌کنند (رودپشتی[38] و همکاران، 2019). درحال حاضر، از مدل‌ها و روش‌های مختلف سنجش از دوری و سیستم اطلاعات جغرافیایی برای بررسی روند تغییرات اراضی و پیش‌بینی آن‌ها استفاده می‌شود (آبوراس[39] و همکاران، 2016).

با توجه به مطالبی که یاد شد، ضرورت انجام یک پژوهش که اثر فعالیت‌های انسانی بر روند تغییر کاربری اراضی اکوسیستم‌های مانگرو پیش از پیش احساس می‌گردد. از سوی دیگر جنگل‌های مانگرو به دلیل موقعیت استراتژیکی که در جنوب ایران دارند در سال‏های اخیر به دلیل احداث سد در بالادست آن‏ها و همچنین تغییرات اقلیمی رخ داده در این مناطق سبب خشک شدن این جوامع گیاهی گردید است. به طوری که نیاز به مدیریت و برنامه‌ریزی مدون در این اکوسیستم‌های حساس و شکننده می‌باشد تا از تخریب هر چه بیشتر این مناطق جلوگیری گیرد که این مهم، نیازمند آگاهی از روند این جنگل‌ها می‌باشد. بنابراین در این پژوهش با استفاده از تکنیک سنجش از دور به بررسی روند تغییرات کاربری اراضی مانگروها در دوره‌های مختف پرداخته می‌شود.

مدیریت جنگل

جنگل‏ها منافع فراوانی را برای بشر در بر دارند جای شکی نیست که وضعیت جنگل‏ها در ایران امیداور کننده نیست و مدیریت این منابع باید مورد توجه جدی و اساسی قرار گیرد تا با توجه به شرایط کنونی کشور موجبات پایداری این منابع ارزشمند را ایجاد نماید (حاجی و همکاران، 2020، قلوبی[40] و همکاران، 2019). سرعت تخریب جنگل‌ها در کشور، ایران را جزو 6 کشور مخرب جنگل در جهان قرار داده است (فائو[41]، 2015). اما اینکه چه عواملی سرعت تخریب جنگل‌ها و مراتع در ایران را افزایش داده و به آن شدت می‌بخشد نیازمند مدیریت مناسب جنگل‏ها در این زمینه است (سواری و همکاران، 2020).

در مدیریت نوین منابع طبیعی اعتقاد بر این است که بر خلاف مدیریت سنتی منابع با هدف استفاده بلندمدت و پایدار از منابع همگام است (فائو، 2015). دردنیا برای حفاظت و توسعه منابع طبیعی مدل‏های گوناگونی ترسیم شده است اما پربازده‏ترین مدل‏های مدیریت منابع طبیعی مدلی است که بر مبنای مشارکت مردم باشد (فائو، 2018). برای دستیابی به این هدف ارتقای دانش و بینش جوامع محلی، بهره‏برداران و گروه‏های مردم‏نهاد به عنوان یکی از سرمایه‏های اصلی که می‏توانند نقش محوری را در این زمینه ایفا کنند ضروی است (آزادی[42] و همکاران، 2013).

مدیریت جنگل در عمل بر شیوه مدیریت و نحوه تعامل مردم بر جنگل نظارت می‌نماید (علیقعلیزاده[43]، 2018). به طور کلی در مدیریت مخاطرات و فجایع منابع طبیعی و جنگلداری دو نوع مدیریت ریسک (قابلیت پیشگیری) و مدیریت بحران (اصلاح شدن) وجود دارد (اسمیت[44] و همکاران، 2015: لانگ و دیویت[45]، 2019). مدیریت ریسک (قابلیت پیشگیری) از جمله روش‏هایی است که قبل از وقوع حوادث با شناسایی و ارزیابی ریسک‏های احتمالی پیش‏رو در شرایط بحرانی به اتخاذ تدابیر مناسب در جهت تقلیل آسیب‏ها اقدام می‏نماید (بیرتولدو[46]؛ 2020). مدیریت بحران (قابلیت اصلاح شدن) عبارت است از تصمیم‏گیری یا یافتن راه‏حل‏های موثر در شرایط بحرانی یا علمی کاربردی است که به‏وسیله مشاهده سیستماتیک بحران‏ها و تجزیه و تحلیل آن‏ها در جستجوی یافتن راه‏حل می‏باشد (زوکارو[47] و همکاران، 2020). قابلیت اصلاح شدن در جنگل نیز به این موضوع می‏پردازد که بعد از تخریب جنگل چه راه‏حل‏هایی به کار برده شود که جنگل‏ بتوانند در کوتاه‏ترین زمان ممکن ترمیم شوند. در مدیریت بحران جنگل نیز باید در ابتدا آسیب‏ها و عوامل مخرب جنگل را شناسایی نمود و باید بین عواملی که قابلیت اصلاح دارند و عواملی که قابلیت پیشگیری دارند تفکیک و تمایز قائل شد (آزادی و همکاران، 2013: دونکیر[48] و همکاران، 2012). بنابراین، نیاز است عواملی که قابلیت اصلاح ندارند باید در ابتدا شناسایی نمود و آن‏ها مدیریت نمود تا از تخریب بیش‏ از حد جنگل‏ها جلوگیری شود (سواری و همکاران، 2020). اما در تخریب جنگل عواملی هستند که قابلیت اصلاح شدند بنابراین، باید با شناسایی آن‏ها و با برنامه‏ریزی کوتاه‏مدت و بلندمدت آن‏ها را اصلاح نمود. آنچه که در مدیریت جنگل مهم است مدیریت پایدار جنگل به همراه ارتقای سطح معیشت بهره‏برداران می‏باشد (آزادی و همکاران، 2013: سواری و همکاران، 2020). در صورت مدیریت صحیح در زمینه برداشت از موجودی منابع جنگل و استفاده کامل از استعداد تولید جنگل در یک برنامه بلندمدت علاوه بر تامین معاش جنگل‏نشینان می‏توان در مسیر توسعه پایدار قدم برداشت (آلاویز-میراندا[49] و همکاران، 2018). در این راستا در این پژوهش نیز پس از شناسایی عوامل مخرب جنگل، آن‏ها را براساس دو نوع مدیریت قابلیت اصلاح شدن و قابلیت پیشگیری اولویت‏بندی و رتبه‏بندی می‏شوند تا بتوان با تفکیک این عوامل به مدیریت و ترمیم جنگل‏های مانگرو کمک نماید.

[1] - Wendling

[2]- Kok

[3] - Savari

[4] - Oettel & Lapin

[5] - Haji

[6] - Crowther

[7] - Chazon

[8] - Chukwuone

[9] - Sanchez

[10] - Silva

[11]- Reise

[12] - UN Genral Assembly

[13] - Erb

[14] - Scheba and Mustalahti

[15] - Santika

5- Buntaine

[17]- Estrada-Carmona

[18] - Sayer

[19] - Giri

[20] - Wang

[21] - Toosi

[22]- Mafi-Gholami

[23] - Iftekhar and Saenger

[24] - Rahman

[25] - Adame

[26] - Etemadi

[27] - Samosorn

[28] - Mazda & Wolanski

[29] - Hajializadeh

[30]- Upadhyay

9- Samidurai

[32]- Li

[33] - Carugati

[34] - Dahdouh-Guebas

[35] - Hu

[36]- Sreelekshmi

[37] - Gashaw

[38] - Roodposhti

[39] - Aburas

[40] - Gholoubi

[41] - FAO

2- Azadi

[43] - Aligholizadeh

[44]- Smith

[45] - Lange & Dewitte

[46] - Bertoldo

[47] - Zuccaro

[48]- Duncker

[49] - Duncker

" />

تعیین کننده‏های تخریب جنگل‏های مانگرو در میان جوامع محلی

Determinants of mangrove deforestation among local communities

چاپ صفحه

صفحه نخست سامانه

مجری و همکاران

اطلاعات تفضیلی

دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان

مجریان: مسلم سواری

کلمات کلیدی:

اطلاعات کلی طرح

کد طرح	99000029
عنوان فارسی طرح	تعیین کننده‏های تخریب جنگل‏های مانگرو در میان جوامع محلی
عنوان لاتین طرح	Determinants of mangrove deforestation among local communities
محل اجرای طرح	دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی خوزستان
وضعیت اجرای طرح
تاریخ تصویب
تاریخ خاتمه

اطلاعات مجری و همکاران

نام و نام‌خانوادگی	سمت در طرح	نوع همکاری	درجه‌تحصیلی	پست الکترونیک
مسلم سواری	مجری	اول	دکترای تخصصی	Moslem_Savari@yahoo.com

اطلاعات تفضیلی

عنوان	متن
پیشینه طرح
کلمات کلیدی
بیان مسئله و ضرورت انجام تحقیق	امروزه با رشد بی‏رویه شهرها از یک سو و افزایش آلاینده‏ها اعم از کارخانه‏های تولیدی یعنی بخش صنعت و خودروها تا فاصلاب‏ها و نظایر آن محیط‏زیست و کره‏زمین را به شدت در معرض تهدید قرار داده است و هر ثانیه بر میزان آلودگی‏ها افزوده شده و در همان حال متأسفانه از میزان فضاهای سبز و به خصوص جنگل‏ها کاسته می‏شود (وندلاینگ[1] و همکاران، 2018: کوک[2] و همکاران، 207). هر ساله سطوح بسیار زیادی از جنگل‏های دنیا بر اثر عوامل متعدد نظیر تغییر کاربری جنگل به اراضی کشاورزی، برداشت ناپایدار و بی‏رویه چوب، روش‏های ناصحیح مدیریت اراضی و ساخت سکونتگاه‏های انسانی، منهدم می‏شود (سواری[3] و همکاران، 2020). این در حال است که جنگل‏ها به‏عنوان یکی از مهمترین سامانه‏های حیات بخش بشر جایگاه انکارناپذیری در تأمین رفاه، آسایش و سعادتمندی جوامع بشری دارند (اوتل و لاپین[4]، 2020). جنگل و درخت نه تنها از نظر اقتصادی و پاکیزه نگه داشتن محیط زیست بلکه از نظر اجتماعی و فرهنگی و روانشناسی برای همه انسان‏ها جایگاه و ارزش ویژه‏ای دارد (حاجی[5] و همکاران، 2020). جنگل‏ها برای محیط زیست، اقتصاد و جامعه نیز اهمیت زیادی دارند و تامین کننده کالا و خدمات گوناگون هستند (کروثیر[6] و همکاران، 2015). این اکوسیستم‏ها علاوه بر بهبود کیفیت زندگی مردم اهمیت بنیادینی درحفظ ارزش‏های طبیعی و تنوع زیستی دارند (چازون[7] و همکاران، 2017). علی‏رغم اهمیت‏های فراوانی که جنگل‏ها در پایداری زیست‏بوم دارند، متاسفانه در سال‏های اخیر دچار دستخوش و تغییرات زیادی شدند (سواری و همکاران، 2020) و در بسیاری از مناطق دنیا امروزه با کاهش سریع جنگل‏ها روبه‏رو هستند (چوکونی[8] و همکاران، 2020). یکی از دغدغه‏های اکثریت کشورها چگونگی جلوگیری از تخریب و صدمه بیشتر به منابع جنگلی است (سانچز[9] و همکاران، 2019). آنچه که امروزه مبرهن و مشخص است که سرعت تخریب بیشتر از فرآیند بازسازی است (سیلوا [10]و همکاران، 2020). به طوری که جنگل‎‏زدایی به عنوان یکی از مولفه‏های اصلی تغییرات بهره‏برداری از زمین و به عنوان بزرگترین تهدید برای تنوع جانوری محیط‏زیست جهانی به ثبت رسیده است (ریسی[11] و همکاران، 2019) و از جنگل‏زدایی به عنوان یکی از بزرگترین مشکلات زیست‏محیطی جهانی نام برده می‏شود (سیلوا و همکاران، 2020). خشکسالی‏های ادواری، توسعه بیابان‌ها، پیشروی کویرها، بروز سیلاب‌ها از جمله تبعات جنگل‌زدایی محسوب می‏شود (مجمع سازمان ملل[12]، 2015). براساس گزارش بانک جهانی، جنگل‏زدایی به تنهایی عامل تولید ۲۰% مجموع گازهای گلخانه‏ای دنیاست که این گازها موجب افزایش گرمایش جهانی می‏شوند (ارب[13] و همکاران، 2018). افزایش سرعت تخریب جنگل‏ها باعث شد که مدیریت جنگل از دهه 1980 در سطح جهان به ویژه در کشورهای توسعه‏یافته مطرح شود (سچیبا و موستالاتی[14]، 2015). زیرا شدت فزاینده بهره‏برداری سنتی و عدم توفیق برنامه‏های احیایی جنگل‏ها از مهمترین ناکامی‏ها مدیریت‏های گذشته بوده است (اوتل و لاپینپین، 2021). علاوه بر این نبود دیگاه سیستم در مدیریت منابع جنگلی بر شدت تخریب‏ها افزوده است (رییس و همکاران، 2019). تخریب جنگل به معنای تغییر در درجه کیفی جنگل (از جنگل انبوه به تنک) است که اثرهای منفی بر توده جنگلی و رویشگاه دارد (سانتیکا[15] و همکاران، 2017). جنگل‏زدایی، تحت تاثیر مجموعه پیچیده‏ای از عامل‏های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دارد (بونتاین[16] و همکاران، 2015). متاسفانه ایران در رعایت شاخص‏های پایداری محیط‏زیست و توسعه‏پایدار در رتبه‏های پایین جدول‏های جهانی قرار دارد به طوری که بحران محیط زیست ایران، یکی از شدیدترین بحران‏های محیطی زیستی شناخته شده در جهان است. کاهش سطح جنگل‏ها طی سه دوره اخیر شاهدی بر این اعا است (وندلاینگ و همکاران، 2018). در دنیا اهمیت قابل توجهی به مدیریت پایدار جنگل‏ معطوف داشته‏اند و معتقدند باید اطمینان حاصل شود که جنگل‏‏ها می‏توانند به ماندگاری خود ادامه دهند (استرادا- کارمونا[17] و همکاران، 2014: سایر[18] و همکاران، 2016). جنگل‏های مانگرو مانگرو جامعه گیاهی شامل درختان و بوته‌هایی است که در زیستگاه‌های آبرفتی و آب شور ساحلی مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری (گیری[19] و همکاران، 2011) در بسیاری از نقاط مختلف کره زمین در حد فاصل دریا و خشکی می‌رویند و رشد می‌نمایند (وانگ[20] و همکاران، 2019). در کشور ایران نیز این جوامع گیاهی در نواحی ساحلی خلیج فارس و دریای عمان به شکل نوار باریکی به‌طور پراکنده دیده می‌شوند (توسی[21] و همکاران، 2019: مافی- غلامی[22] و همکاران، 2019). اجتماعات گیاهی مانگرو در محیط‌هایی با شوری بالا (افتخار و ساینگر[23]، 2008: رحمان[24] و همکاران،2020) و همچنین محیط‌هایی که در آن‏ها جزر و مدهای مکرر اتفاق می‏افتد و گاه توفان‌های شدید رخ می‌دهد (مافی – غلامی و همکاران، 2019) و متوسط دمای سالانه متوسط و رو به بالاست (آدام[25] و همکاران، 2020) به رشد و ادامه زندگی می‌پردازند و شرایط بی‌هوازی در بستر رویشگاه این جوامع گیاهی وجود دارد و میزبان اجتماعات غنی از انواع گونه‌هاست (اعتمادی[26] و همکاران، 2019). این جنگل‌ها به نحو مؤثری بر محیط‌های استقرار خود تأثیر می‌گذارند. سیستم ریشه‌ای آن‏ها باعث پایداری رسوبات می‌شود (سامسورن[27] و همکاران، 2018) و اجتماعات آن‏ها انرژی امواج را کاهش می‌دهد (مزدا و ولانکشی[28]، 2009 و سامسورن و همکاران، 2018) و در مقابل، زیستگاه و پناهگاه مناسب برای شمار زیادی از موجودات زنده ایجاد می‌کند (حاجی‏زاده[29] و همکاران، 2020). این جوامع گیاهی سرمنشأ زنجیره‌های غذایی دیگر موجودات زنده منطقه بوده و دارای اراضی مساعد و حاصلخیز وسیعی هستند (آپادهیای[30]و همکاران، 2020). چنین محیطی به دلیل آنکه در حد واسط اکوسیستم خشکی و اکوسیستم دریایی قرار گرفته، موجب به وجود آمدن زیستگاه مناسبی برای انواع جانوران آبزی و پرندگان گشته‌اند (سامیدورایی[31] و همکاران، 2011: حاجی زاده و همکاران، 2020 ). بخشی از نیازهای اقتصادی انسانی نیز توسط این جوامع گیاهی تأمین‌ می‏شود (لی[32] و همکاران، 2018) در پاره‌ای نقاط، به خاطر دخل و تصرف انسان و برداشت‌های نادرست، بقای این جوامع گیاهی که قبلاً به صورت توده‌های جنگلی انبوهی بوده، به خطر افتاده ‌است (ریچارد و فریسس، 2016) و در پاره ای از موارد این جوامع گیاهی تنک گردیده‏اند و یا در برخی مناطق رویشگاه این جامع گیاهی به طور کامل از بین رفته‏اند(توماس و همکاران، 2017: گولدبرگئ همکاران، 2020). در خصوص ماهیت مشکلات و تهدیدات اکوسیستم‏های مانگرو باید اذعان داشت که واقع شدن این اکوسیستم‌ها در حد فاصل دریا و خشکی باعث شده که هرگونه عملکرد مثبت یا منفی انسان اثر خود را روی جنگل‌ها بگذارد (کاروگاتی[33] و همکاران، 2018).. به عبارت دیگر این اکوسیستم‌ها آئینه تمام نمای عملکرد انسان در مرز بین دریا و خشکی می‏باشند (داهدوه-گوبیباس[34] و همکاران، 2020). تنوع فعالیت‏های انسانی در حوضه این اکوسیستم‌ها به قدری زیاد و از نظر تاثیرگذاری پیچیده است که شاید نتوان با شفافیت سهم هر کدام را در سرنوشت مانگرو مشخص ساخت ولی می‌توان با پایش روند تغییرات آن‌ها در طول زمان برای حفاظت و توسعه مانگروها برنامه‌ریزی نمود و از تخریب بیشتر (این مناطق جلوگیری کرد (هو[35] و همکاران، 2020) و این امر از طریق اگاهی از روند تغییر کاربری در این مناطق امکان پذیر می‌باشد. به طوری که ارزیابی روند تغییرات کاربری اراضی فرایندی است که منجر به ایجاد درک صحیحی از نحوة تعامل انسان و محیط‌زیست می‌شود و این مسئله در مورد مانگرو‌ها با توجه به آستانه بالای حساسیت زیست‌محیطی دارای اهمیت به‌سزایی است‌. یکی از فنون نو و کارآمد در زمینة پایش تغییرات کاربری در این اکوسیستم‌ها استفاده از تکنیک سنجش از دور و سیستم اطّلاعات جغرافیایی است (اسریلیکشیمی[36] و همکاران، 2020). به طوری که این علوم ابزارهای کارآمدی برای بررسی اکوسیستم‌های طبیعی و مدیریت اقتصادی - اجتماعی آن‌ها در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد (گاشاو[37] و همکاران، 2017). داده‌های مکانی و سنجش از دوری بدست آمده از این علوم برای تحلیل الگوهای عملکرد زمین، در مقیاس‌های محلی، منطقه‌ای و جهانی در بازه‌های زمانی مختلف بسیار دقیق عمل می‌کنند (رودپشتی[38] و همکاران، 2019). درحال حاضر، از مدل‌ها و روش‌های مختلف سنجش از دوری و سیستم اطلاعات جغرافیایی برای بررسی روند تغییرات اراضی و پیش‌بینی آن‌ها استفاده می‌شود (آبوراس[39] و همکاران، 2016). با توجه به مطالبی که یاد شد، ضرورت انجام یک پژوهش که اثر فعالیت‌های انسانی بر روند تغییر کاربری اراضی اکوسیستم‌های مانگرو پیش از پیش احساس می‌گردد. از سوی دیگر جنگل‌های مانگرو به دلیل موقعیت استراتژیکی که در جنوب ایران دارند در سال‏های اخیر به دلیل احداث سد در بالادست آن‏ها و همچنین تغییرات اقلیمی رخ داده در این مناطق سبب خشک شدن این جوامع گیاهی گردید است. به طوری که نیاز به مدیریت و برنامه‌ریزی مدون در این اکوسیستم‌های حساس و شکننده می‌باشد تا از تخریب هر چه بیشتر این مناطق جلوگیری گیرد که این مهم، نیازمند آگاهی از روند این جنگل‌ها می‌باشد. بنابراین در این پژوهش با استفاده از تکنیک سنجش از دور به بررسی روند تغییرات کاربری اراضی مانگروها در دوره‌های مختف پرداخته می‌شود. مدیریت جنگل جنگل‏ها منافع فراوانی را برای بشر در بر دارند جای شکی نیست که وضعیت جنگل‏ها در ایران امیداور کننده نیست و مدیریت این منابع باید مورد توجه جدی و اساسی قرار گیرد تا با توجه به شرایط کنونی کشور موجبات پایداری این منابع ارزشمند را ایجاد نماید (حاجی و همکاران، 2020، قلوبی[40] و همکاران، 2019). سرعت تخریب جنگل‌ها در کشور، ایران را جزو 6 کشور مخرب جنگل در جهان قرار داده است (فائو[41]، 2015). اما اینکه چه عواملی سرعت تخریب جنگل‌ها و مراتع در ایران را افزایش داده و به آن شدت می‌بخشد نیازمند مدیریت مناسب جنگل‏ها در این زمینه است (سواری و همکاران، 2020). در مدیریت نوین منابع طبیعی اعتقاد بر این است که بر خلاف مدیریت سنتی منابع با هدف استفاده بلندمدت و پایدار از منابع همگام است (فائو، 2015). دردنیا برای حفاظت و توسعه منابع طبیعی مدل‏های گوناگونی ترسیم شده است اما پربازده‏ترین مدل‏های مدیریت منابع طبیعی مدلی است که بر مبنای مشارکت مردم باشد (فائو، 2018). برای دستیابی به این هدف ارتقای دانش و بینش جوامع محلی، بهره‏برداران و گروه‏های مردم‏نهاد به عنوان یکی از سرمایه‏های اصلی که می‏توانند نقش محوری را در این زمینه ایفا کنند ضروی است (آزادی[42] و همکاران، 2013). مدیریت جنگل در عمل بر شیوه مدیریت و نحوه تعامل مردم بر جنگل نظارت می‌نماید (علیقعلیزاده[43]، 2018). به طور کلی در مدیریت مخاطرات و فجایع منابع طبیعی و جنگلداری دو نوع مدیریت ریسک (قابلیت پیشگیری) و مدیریت بحران (اصلاح شدن) وجود دارد (اسمیت[44] و همکاران، 2015: لانگ و دیویت[45]، 2019). مدیریت ریسک (قابلیت پیشگیری) از جمله روش‏هایی است که قبل از وقوع حوادث با شناسایی و ارزیابی ریسک‏های احتمالی پیش‏رو در شرایط بحرانی به اتخاذ تدابیر مناسب در جهت تقلیل آسیب‏ها اقدام می‏نماید (بیرتولدو[46]؛ 2020). مدیریت بحران (قابلیت اصلاح شدن) عبارت است از تصمیم‏گیری یا یافتن راه‏حل‏های موثر در شرایط بحرانی یا علمی کاربردی است که به‏وسیله مشاهده سیستماتیک بحران‏ها و تجزیه و تحلیل آن‏ها در جستجوی یافتن راه‏حل می‏باشد (زوکارو[47] و همکاران، 2020). قابلیت اصلاح شدن در جنگل نیز به این موضوع می‏پردازد که بعد از تخریب جنگل چه راه‏حل‏هایی به کار برده شود که جنگل‏ بتوانند در کوتاه‏ترین زمان ممکن ترمیم شوند. در مدیریت بحران جنگل نیز باید در ابتدا آسیب‏ها و عوامل مخرب جنگل را شناسایی نمود و باید بین عواملی که قابلیت اصلاح دارند و عواملی که قابلیت پیشگیری دارند تفکیک و تمایز قائل شد (آزادی و همکاران، 2013: دونکیر[48] و همکاران، 2012). بنابراین، نیاز است عواملی که قابلیت اصلاح ندارند باید در ابتدا شناسایی نمود و آن‏ها مدیریت نمود تا از تخریب بیش‏ از حد جنگل‏ها جلوگیری شود (سواری و همکاران، 2020). اما در تخریب جنگل عواملی هستند که قابلیت اصلاح شدند بنابراین، باید با شناسایی آن‏ها و با برنامه‏ریزی کوتاه‏مدت و بلندمدت آن‏ها را اصلاح نمود. آنچه که در مدیریت جنگل مهم است مدیریت پایدار جنگل به همراه ارتقای سطح معیشت بهره‏برداران می‏باشد (آزادی و همکاران، 2013: سواری و همکاران، 2020). در صورت مدیریت صحیح در زمینه برداشت از موجودی منابع جنگل و استفاده کامل از استعداد تولید جنگل در یک برنامه بلندمدت علاوه بر تامین معاش جنگل‏نشینان می‏توان در مسیر توسعه پایدار قدم برداشت (آلاویز-میراندا[49] و همکاران، 2018). در این راستا در این پژوهش نیز پس از شناسایی عوامل مخرب جنگل، آن‏ها را براساس دو نوع مدیریت قابلیت اصلاح شدن و قابلیت پیشگیری اولویت‏بندی و رتبه‏بندی می‏شوند تا بتوان با تفکیک این عوامل به مدیریت و ترمیم جنگل‏های مانگرو کمک نماید. [1] - Wendling [2]- Kok [3] - Savari [4] - Oettel & Lapin [5] - Haji [6] - Crowther [7] - Chazon [8] - Chukwuone [9] - Sanchez [10] - Silva [11]- Reise [12] - UN Genral Assembly [13] - Erb [14] - Scheba and Mustalahti [15] - Santika 5- Buntaine [17]- Estrada-Carmona [18] - Sayer [19] - Giri [20] - Wang [21] - Toosi [22]- Mafi-Gholami [23] - Iftekhar and Saenger [24] - Rahman [25] - Adame [26] - Etemadi [27] - Samosorn [28] - Mazda & Wolanski [29] - Hajializadeh [30]- Upadhyay 9- Samidurai [32]- Li [33] - Carugati [34] - Dahdouh-Guebas [35] - Hu [36]- Sreelekshmi [37] - Gashaw [38] - Roodposhti [39] - Aburas [40] - Gholoubi [41] - FAO 2- Azadi [43] - Aligholizadeh [44]- Smith [45] - Lange & Dewitte [46] - Bertoldo [47] - Zuccaro [48]- Duncker [49] - Duncker
خلاصه نتیجه اجرای طرح

پیوست ها

نام فایل	تاریخ درج فایل	اندازه فایل	دانلود
IMG-20210125-WA0005.jpg	1399/11/06	171928	دانلود
Mangrvo.doc	1399/11/06	1652736	دانلود