مقایسه کارایی مدل های امتیازی (AHP) و سازشی (VIKOR) در پهنه بندی خطر سیلاب در حوزه آبخیز رکعت (شهرستان ایذه)

سیلاب از اصلی ترین بلایای جهانی است که سبب خـسارات زیادی به بخش کشاورزی، شیلات، مسکن و زیرساخت­ها می­شود و به شدت روی فعالیت­های اجتماعی و اقتـصادی تأثیر می­گذارد (Chang et al., 2008). اگر چه دلیل عمدة این پدیده عوامل طبیعی است اما دخالت بشر نیز باعث برهم خوردن تعادل طبیعت شده و وقوع این پدیده و خسارات ناشی از آن را تشدید کرده است. بــا افــزایش شــدت و فراوانــی رخدادهای سیل، نگرانی های جهانی در خـصوص افـزایش مرگ و میر و ضررهای اقتصادی ناشی از آن افزایش یافتـه  است (Sarhadi et al., 2012). با توجه به اینکه در اغلب حوضــــــه هــــــای آبخیز کشور، وقوع سیل و خسارت های ناشی از آن رونــد افزایشی دارد، تعیـــین منــاطق مولــد ســیل و اولویـت بنـدی زیرحوضـه از نظر پروژه های کنترل سیل و مدیریت جامع حوضـة آبخیزها ضرورت دارد. با توجه به علل مختلف و مؤثر در بروز سیل، می توان با به کارگیری روش ها و راهکارهای علمی و عملی، از وقوع بسیاری از سیل ها جلوگیری کرد. در مواقعی هم که نتوان از وقوع آن جلوگیری نمود، امکان انجام اقدامات مختلف، از جمله عملیات آبخیزداری و پهنه بندی مناطق سیل خیز و به دنبال آن تعیین کاربری مناسب برای این مناطق به منظور کاهش خسارات ناشی از سیل، وجود خواهد داشت. ارزیـــابی سیل خیزی اساساً فرایند چندبعدی ترکیبی و پیچیده شـامل عوامل کیفی و کمی است. به همـین علـت، تـصمیم گیـران برای تسهیل در اینگونه بررسی ها ترجیح می دهند نظرهای کارشناسی خود را به صورت مقـادیر عـددی نـشان دهنـد (Yang et al., 2013). یکی از راهکارهایی که جهت شناسایی خطر سیل و تهیه نقشه‌های حساسیت به وقوع آن به‌کار‌گرفته می‌شود، استفاده از مدل‌های آماری دو و چند متغیره، داده‌کاوی و یادگیری ماشین می‌باشد. اما از آنجایی که بسیاری از این مدل‌ها به داده‌های زیادی نیاز داشته و کالیبراسیون آن‌ها پیچیده می‌باشد، از اینرو در سال‌های اخیر مدل‌های زیادی برای تهیه نقشه حساسیت به وقوع سیل آزمایش شده‌اند (Li, 2002; Lu et al., 2009) که در این میان، ترکیب مدل‌های آماری و احتمالاتی با تکنیک­های سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی به دلیل بالا بردن توانایی مدل در پیش‌بینی، بسیار مورد توجه محققین بوده است (García-Pintado et al., 2013; Pradhan, 2009; Youssef et al., 2011). در این میان روش های تصمیم گیری چند معیاره از اهمیت والایی برخوردارند که در میان آن ها مدل های جبرانی از جمله مدل های امتیازی (AHP) و سازشی (VIKOR)  کاربرد بیشتری دارند. تفاوت اصلی روش VIKOR با AHP در این است که در این مدل مقایسات زوجی بین معیارها و گزینه ها صورت نمی گیرد. یعنی هر گزینه مستقلا توسط یک معیار سنجیده و ارزیابی می گردد در صورتی که در روش AHP مقایسات زوجی بین معیارها صورت می گیرد از اینرو اولویت بندی معیارهای مؤثر بر سیلاب توسط این مدل ها، نتایج متفاوتی را نشان خواهند داد که در این مطالعه به ارزیابی این روش ها و در نهایت مقایسه کارایی آن ها در پهنه بندی سیلاب پرداخته خواهد شد.