بررسی اثر تنش شوری و دما بر جوانه زنی و رشد گیاهچه عنصل (Drimia maritima (L.) Stearn )

عنصل با نام علمی Drimia maritime (L.) Stearn گیاهی متعلق به خانواده مارچوبه[1] می باشد. این گیاه چند ساله و پیاز دار است و در طب سنتی ایران با نامهای مختلفی نظیر اسقبل، اسقیل، پیاز دشتی و پیاز موش شناخته شده است . این گیاه بومی منطقه مدیترانه است و دامنه گسترش آن از پرتغال در اروپا و جزایر قناری تا سواحل شمال آفریقا، سوریه، فلسطین اشغالی و جنوب ایران می باشد. بیشتر رویشگاه های این گیاه تا ارتفاع 300 متر از سطح دریا می باشد و در زمین های سنگلاخی خشک و شنی رویش می یابد ولی در ایتالیا رویش این گیاه در ارتفاع 680 و900 متر از سطح دریا.  هم گزارش شده است (توبین[2] و همکاران، 2000). گیاه عنصل در بخش های جنوبی ایران از جمله استان خوزستان و گاهی در جنگل های بلوط غرب ایران رویش می یابد.

یکی از مواردی که در شرح گیاه عنصل همیشه مورد توجه حکمای طب سنتی بوده عدم استفاده از گیاه به فرم خام در داروهای خوراکی است و به این منظور روش های گوناگونی برای فرآوری عنصل استفاده می شده است.  یکی از روش های استفاده از عنصل تهیه سرکه آن بوده که تا امروز نیز متداول ترین راه استفاده از این گیاه است. در روشی که در حال حاضر به کار می رود و در برخی منابع به آن اشاره شده عنصل تازه در سرکه جوشانده می شود. علاوه بر این روش، در منابع طب سنتی راهکارهای دیگری نیز جهت تهیه سرکه عنصل پیشنهاد شده است. در برخی از این روش ها پیاز عنصل به صورت تازه و گاهی پس از خشک کردن در ظرفی سفالی و دربسته به مدت40  یا 60 روز و گاهی تا شش ماه باقی می مانده و سپس سرکه آن مصرف می شده است. (امین، 1395).

تحقیقات انجام شده بر روی ترکیبات بیوشیمیایی گیاه عنصل نشان می دهد، ماده ارگیناگلسیرید[3] یک ترکیب جدید مونواسیل گلیسرول[4] است که از پیاز این گیاه جداسازی شده است (محمد[5] و همکاران، 2014). در مورد خاصیت ضدسرطانی عصاره ریشه (نصری و همکاران، 1398)، فعالیت آنتی اکسیدانتی برگ و پیاز (ممدوف[6] و همکاران، 2010) و هم چنین سمیت ترکیبات موجود در پیاز عنصل (تانکوک[7] و همکاران، 1995) گزارش های نیز منتشر گردیده است.

گرایش جهانی به گیاه درمانی و بازار رو به گسترش گیاهان داوریی رو به افزایش است. جمع آوری بخش اعظم گونه های دارویی و معطر از طبیعت باعث تخریب بی رویه جمعیت های وحشی این گیاهان شده است. در ایران از 2500 گونه دارویی تنها 61 گونه زیر کشت رفته است. از عواقب برداشت از عرصه های طبیعی می توان به احتمال انقراض جمعیت های گیاهی، تخریب زیست گاه ها، کاهش تنوع ژنتیکی، نابودی گونه ها اشاره کرد. گیاه دارویی عنصل بدلیل مصارف دارویی پیاز آن در طب سنتی از سوی جوامع محلی در معرض خطر قرار دارد. برداشت بی رویه آن از عرصه های طبیعی و رویشگاه های طبیعی آن  می تواند تهدیدی برای جمعیت های بومی این گیاه باشد. رشد کند گیاه و طولانی بودن زمان گلدهی و تولید بذر نیز زادآوری این گیاه را با محدودیت مواجه نموده است.

با توجه به اهمیت شناسایی و جمع آوری اطلاعات پایه گیاهان بومی کشور بویژه استان خوزستان و بررسی امکان کشت آنها در مناطق دیگر، تحقیق حاضر به منظور بررسی اثر تیمارهای شوری و دما بر جوانه زنی و رشد گیاهچه عنصل انجام خواهد گردید.